Voordragte oor navorsing
Terug na Navorsing
DEDUKTIEWE EN INDUKTIEWE DENKE
IN DIE OPVOEDKUNDIGE NAVORSING
INHOUD
1. 'n Aantal algemene stellings 1.1 Navorsing en denke
1.2 Denke aan iets
1.3 Denke in terme van iets
1.4 Vertrekpunt
2. Enkele begripsverklarings met kommentaar
2.1 Van Rensburg en Landman 1990
2.2 Runes 1968
2.3 Gouws 1979
2.4 Warren 1934
2.5 Brugger 1967
2.6 Snyman en Du Plessis 1987
2.7 Ingram 1990
2.9 Swanepoel 1986
3. Deduktief-induktiewe denke as eenheid
3.1 Besondere en algemene
3.2 Die deduktief-induktiewe benadering
3.3 Hipoteses as die besondere
3.4 Deduktief en induktief as teenoorgesteld
4. Analogie-redenering as vorm van induktiewe redenering
4.1 Handelinge
4.2 Geoorloofde en ongeoorloofde analogieë
4.3 Analogie-hipoteses
4.4 Moontlikhede vir foutering
5. Deduktiewe en induktiewe denke: basiese begrippe
5.1 Waarneem (waarneming)
5.2 Die besondere
5.2.1 Die besondere as inligting
5.2.2 Enkele voorbeelde van "die besondere"
(1) Die steekproef
(2) Die geval
(3) Outobiografieë
5.3 Verbesondering
5.3.1 Betekenis
5.3.2 Twee wyses
5.4 Die algemene
5.5 Veralgemening
5.5.1 Induksie is veralgemening
5.5.2 Die probleem met induksie
5.5.3 Ekstrapolasie
5.5.4 Kontradiktoriese verifikasie
5.5.5 Onkritiese veralgemening
5.5.6 Die induktiewe sprong
5.6.7 Hipotesevorming as doel
5.5.8 Kincheloe se bydrae
5.5.8.1 Kriteria vir veralgemening
5.5.8.2 Verwagte akkommodasie
6. Intuïsie, deduksie, induksie
7. Deduktiewe en induktiewe navorsing: triangulasie
7.1 Inleidend
7.2 Soorte triangulasie
7.2.1 Data-triangulasie
7.2.2 Navorser-triangulasie
7.2.3 Teorie-triangulasie
8. Die interpretasiegesprek
9. Slot
--- oOo ---
1. 'N AANTAL ALGEMENE STELLINGS
1.1 Navorsing en denke
Alle navorsing is denke, maar alle denke is nie navorsing nie:
daar kan nie sprake wees van 'n formele, sistematiese,
intensiewe, metodiese, gekontroleerde, verifiërende en
interpreterende soektog na algemeengeldige (universele) uitsprake
wat probleemoplossingsbetekenis het, sonder intellektuele
(rasionele) aktiwiteit (kognitiewe energie) nie. Dit is wel
moontlik om te dink sonder om hierdie doelwit(te) in gedagte te
hê.
1.2 Denke aan iets
Alle denke is altyd denke aan iets (of iemand, of 'n gebeure):
"Ek dink" in isolasie van een of ander vorm van werklikheid
waaraan gedink word, is hallusinasie. Vir die navorser is die
"iets" waaraan daar gedink word, 'n aspek van die werklikheid wat
problematies geword het (of: 'n tot probleem geworde
werklikheid).
1.3 Denke in terme van iets
Alle denke aan iets is altyd in terme van iets omdat denke in
terme van niks leeg en dus betekenisloos is. Alledaagse denke
is onkritiese denke in terme van elkedagse ervaringe terwyl
wetenskaplike denke, denke is in terme van werklike
essensialiteite wat kenteoreties verhef is tot beligtende
denkmiddele (soos ook kategorieë genoem).
1.4 Vertrekpunt
Alle denke het 'n vertrekpunt. Die vertrekpunt moet in die
werklikheid self geleë wees anders is daar geen fondament waarop
gestaan en waarvandaan voortgegaan kan word nie.
Denkwyses (wat kan kristalliseer in die vorm van metodes) moet
iets ooreenstemmends in die werklikheid hê wat dit moontlik maak,
byvoorbeeld:
(i) Fenomenologiese denke is moontlik omdat essensies
(wesenskenmerke) in die werklikheid self verborge lê.
Essensies is ontisiteite. G ontos -dit wat is, dit wat met
die werklikheid gegee is. Dit is gegewenhede wat vir alle
mense vir alle tye gegee is. (Van Rensburg & Landman
1990:150-151).
(ii) Hermeneutiese denke is moontlik omdat die mens se
betrokkenheid by sy wêreld gekenmerk word deur persoonlike
sinneming en singewing waardeur dinge, gebeure of
verhoudinge 'n persoonlike betekenis kry. (Van Rensburg &
Landman 1990:198).
(iii) Dialektiese denke is moontlik omdat die werklikheid
triadies gestruktureer is, dit wil sê uit driehede
saamgestel is. Werklikheidsgebeure en die denke
daaroor verloop triadies (Derbolav 1959:Stelling 8).
(iv) Kontradiktoriese denke is moontlik omdat die werklikheid
gevul is met moontlikhede wat deur die alternatiewe daarvan
en uitsprake daaroor bedreig word (Abbagnano 1960:533-534).
Om 'n moontlikheid teenoor sy bedreigde alternatief te
stel, kan lei tot skerper aan die lig bring van daardie
moontlikheid.
(v) Kwantitatiewe denke (denke in terme van kwantiteite) as
vorm van berekenende denke is moontlik omdat daar sake en
gebeure in die werklikheid voorkom, wat kwantifiseerbaar
is.
(vi) Deduktiewe denke is moontlik omdat daar algemeenhede (bv
algemene reëls, stellings, beginsels wat algemeen toegepas
word, veralgemenings) ten aansien van die werklikheid
voorkom.
(vii) Induktiewe denke is moontlik omdat daar partikuliere
(besondere) sake en gebeure in die werklikheid voorkom
waaroor uitsprake gemaak word.
2. ENKELE BEGRIPSVERKLARINGS MET KOMMENTAAR
2.1 Van Rensburg en Landman 1990
Die Latynse deducere beteken om weg te lei. Deduktiewe denke is
deduksie. Dit is redenering waardeur die besondere uit die
algemene afgelei word. Deduktiewe denke het sy vertrekpunt in
die algemene en kom dan tot die besondere. Deduksie gaan uit van
die algemene reël en probeer dan die besondere of die individuele
geval daarby inpas.
Die Latynse inductus: In + ducere = lei. Daar word by besondere
konkrete gevalle begin wat in die menslike ervaring teenwoordig
is. Die vertrekpunt is die konkrete individuele geval en dan
word beweeg (denkend) tot die algemene (die algemeengeldige, die
algemeengeldende, die universele). (Bv vanaf hierdie kind en
wat daar van hom geleer is, na alle kinders, kinders in die
algemeen.)
Kommentaar:
* Die volgende sake kan onderskei word:
(i) 'n saak wat kwalifiseer om "die besondere" genoem te
word en wat beskryf kan word as die konkrete
individuele geval(le).
(ii) 'n saak wat kwalifiseer om "die algemene" genoem te
word en wat beskryf kan word as algemene reël, die
algemeen-geldige, die universele.
* Die volgende denkbewegings kan raakgesien word:
(i) afleiding as "laat voortkom uit" (woordeboek): die
besondere kom voort uit (ontstaan uit) die algemene.
Die denkbeweging kan beskryf word as VERBESONDERING.
Verbesondering is 'n wesenskenmerk van deduktiewe
denke.
(ii) afleiding is 'n laat voortkom uit: die algemene kom
voort uit die besondere. Die denkbeweging kan beskryf
word as VERALGEMENING. Veralgemening is 'n
wesenskenmerk van induktiewe denke.
2.2 Runes 1968
Deduksie: die Latynse deductio beteken "a leading down":
afleiding. 'n Konklusie word afgelei uit 'n aantal voorafgaande
(algemeen-geldende) stellings (uitsprake).
Induksie: die Latynse in + ducere beteken "to lead in". 'n
Algemene (algemeen-geldige, veralgemeende) uitspraak (stelling,
konklusie) word afgelei uit 'n aantal waargenome feite wat kan
dien as grond vir so 'n uitspraak. Die algemeen-geldende
uitspraak (konklusie) som die feite (die waarnemings) op, en die
waarskynlike waarheid van die uitspraak, hang af van die gehalte
van die waarnemings (soos ook van die aantal waarnemings).
Kommentaar:
Gemeenskaplik aan beide deduksie en induksie is 'n handeling wat
as afleiding (om af te lei) beskryf kan word. By deduksie word
die afleiding gekenmerk deur "down" waarvan die tersaaklike
woordeboekbetekenis is: "tot 'n punt verder weg". Deur deduksie
word daar gevorder wat eintlik 'n vordering is met die openbaring
van nuwe KENNIS: kennis aangaande 'n besondere geval wat
voortspruit uit kennis van die algemene.
By induksie word die afleiding gekenmerk deur "in" waarvan die
tersaaklike woordeboekbetekenisse is: ingesluit in (die
waargenome feite word vervat in die algemene uitspraak en word
nie oorskry nie, dit wil sê daar word nie meer gesê as dit
(kennis) wat die waarneming bied nie). "In" kan ook dui op
"skerp geassosieer met": die algemene moet duidelik verbind wees
met die besondere. Dit wil sê moet nie meer sê as wat in die
besondere vervat is nie. Die probleem is egter wanneer daar
VERALGEMEEN word, word daar reeds "meer gesê". (Dieselfde kan
geld wanneer daar VERBESONDER word.) Die "in" kan ook beteken
"as 'n uitdrukking van". Die algemene is 'n uitdrukking
(besondere verwoording) van die besondere (die waargenome feit).
VERALGEMENING is 'n besondere wyse van verwoording van die
besondere. In hierdie verband gebruik die navorser segswyses
soos "Op grond van". "Op grond van my waarneming van 'n aantal
pubers, konkludeer (veralgemeen) ek dat alle pubers aggressief
en depressief is".
'n Besondere handeling wat in die voorgaande genoem is, is
WAARNEEM (of waarneming) met besondere verwysing na die gehalte
(kwaliteit) daarvan. Dit is veral die besondere (hetsy as
uitkoms van deduksie of as vertrekpunt van induksie) wat
blootgestel moet word aan WAARNEEM (waarneming).
2.3 Gouws, LA (red) 1979:48,171
Deduksie is 'n vorm van inferensie wat begin met een of meer
stellings (premisse) wat as waar aanvaar word en waaruit volgens
logiese reëls 'n enkele stelling of konklusie afgelei word.
Induksie is 'n vorm van inferensie waarin daar op grond van 'n
eindige aantal stellings, elk oor 'n besondere geval, tot 'n
gevolgtrekking geraak word met betrekking tot alle gevalle. Die
stellings word gewoonlik verkry deur waarneming en die konklusie
is 'n veralgemening wat 'n wetmatigheid voorstel.
Kommentaar:
Inferensie is 'n denkhandeling wat gemeenskaplik is aan beide
deduktiewe en induktiewe denke. Inferensie (afleiding) beteken
om te konkludeer op grond van gegewens (inligting, getuienis)
waar die konklusie noodsaaklik en logies moet wees.
Vir algemene stellings of besonderhede om WAAR te wees moet dit
ten nouste met die werklikheid ooreenstem - dit moet
werklikheidsgetrou wees. Dit moet ook geldig wees. Dit beteken
dat stellings en uitsprake oor die besondere rekening moet hou
met die reëls van die logika en die voorskrifte van
argumentasieteorie met 'n afwys van valse redenering (Landman &
Jansen 1993).
Beide deduksie en induksie veronderstel WAARNEEM. By deduksie
is daar waarneming van die besondere wat voort gevloei het uit
die algemene ten einde te bepaal of daar gronde (redes) bestaan
vir die afleiding wat gemaak is. By induksie is daar waarneming
van die besondere feite of gevalle op grond waarvan daar
VERALGEMEEN word.
2.4 Warren,m HC 1934:70,136)
Deduksie is 'n tipe afleiding of beredenering vanuit premisse
(stellings, oordele, verklarings, redes, proposisies) tot meer
konkrete en spesifieke waarheid. By induksie het die konklusie
(die VERALGEMENING) meer algemeenheid ("generality") as die
individuele premisse waarop dit gebaseer is. Induksie is die
handeling of proses van redenering vanaf die partikuliere (die
besondere) na die algemene.
Kommentaar:
Beredenering as die proses van redenering impliseer inagneming
van die reëls van die formele logika en die informele logika
(Argumentasieteorie en valse redenering). Om meer algemeenheid
te verkry vereis VERALGEMENING. In die geval van deduksie
bestaan daar reeds veralgemenings om te dien as vertrekpunt. Om
te kwalifiseer as vertrekpunt moet hierdie veralgemenings
premisse-status hê. Dit beteken dat dit egte vooronderstellings
moet wees. Dit moet verder redes wees om die waarheid van die
verbesondering (as vorm van konklusie) te aanvaar. Dit moet ook
kan dien as motivering om die afleidings wat gemaak word, te
aanvaar. Foutiewe (valse, ongeoorloofde, ongeregverdigde)
premisse lei tot foutiewe (vals) gevolgtrekkings (konklusies of
verbesonderings) (Scriven 1976:77; Walton 1989:109-110).
2.5 Brugger W (red) 1967:175-176
Deduksie beteken om vanuit die wese van 'n objeksgebied
(Gegenstand, werklikheidsaspek) te konkludeer tot die noodwendige
eienskappe daarvan. Induksie is om uit waargenome individuele
gevalle 'n algemene wet (of uitspraak) af te lei wat ook vir die
nie-waargenome gevalle sal geld, gesien saam met die formeel-logiese eise van toereikende gronde (voldoende rede).
Kommentaar:
Om te voldoen aan die eis van voldoende rede beteken dat daar met
betrekking tot elke stelling (algemene uitspraak wat dien as
vertrekpunt vir deduksie) die vraag 'waarom?' beantwoord moet kan
word. Voldoende rede moet daarvoor aangedui word. Geen stelling
moet gemaak word wat nie gemotiveer kan word nie. Wanneer daar
induktief geredeneer word vanaf die besondere (gevalle,
uitsprake) word daar gevra of dit 'n voldoende motivering is vir
die VERALGEMENING(S) wat gemaak word na dit wat nie WAARGENEEM
is nie.
2.6 Snyman en Du Plessis 1987:15,243
Deduksie is 'n vorm van argumentering waarin 'n gevolgtrekking
logies uit die premisse van 'n argument afgelei word. In 'n
geldige deduktiewe argument is die waarheid van die konklusie
reeds implisiet of eksplisiet in die waarheid van die premisse
vervat. Induksie verwys na 'n metode van redenering waardeur 'n
algemene wet of beginsel afgelei word uit waargenome spesifieke
gevalle of verskynsels. 'n Deduktiewe argument maak 'n
gevolgtrekking uit inligting wat reeds in die premisse
teenwoordig is. Induksie, egter, steun op die beginsel dat die
premisse nie tot die waarheid van die gevolgtrekking lei nie,
maar 'n voldoende rede bied om die gevolgtrekking te aanvaar.
Kommentaar:
Die navorser moet weet dat iemand wat argumenteer sê op grond
waarvan (redes, gegewens, bewyse, getuienis, inligting) 'n gegewe
konklusie (gevolgtrekking, slotsom) korrek is (Kaminsky A &
Kaminsky J 1979:12). Hy moet ook weet dat hy in valse redenering
verval wanneer daar iets verkeerd is met die inligting (gegewens,
getuienis, bewyse) wat hy ingesamel het. Hy moet voldoen aan die
eise van skerp kennisinsameling wat gekenmerk word deur
insameling van relevante kennis (navorsing).
In hierdie verband is die volgende uitspraak van Diemer en
Frenzel (1961:67-68) betekenisvol: In die skepping van kennis
is daar 'n noue samewerking tussen denke en ken. Kenmerkend van
hierdie samewerking is beide DEDUKSIE en INDUKSIE wat twee
kennispole is wat met mekaar verbind word. Daarom moet die
premisse met relevante kennis gevul wees.
2.7 Ingram, D 1990:117-118
Deduksie is die verklaring of afleiding van die uitwerking
(effek) wat die daaraan voorafgaande toedrag van sake het.
Induksie is die empiriese bevestiging (stawing, bekragtiging) van
wette.
Deduksie en induksie vorm saam 'n metodologies gesofistikeerde
stel handelinge wat lei tot die verwerwing van kousale kennis dit
wil sê kennis van oorsaak en gevolg of van aanleiding tot 'n
uitwerking (uitkoms). Daar moet (deur navorsing) gesoek word na
outentieke oorsake in teenstelling met skynbare oorsake.
Kommentaar:
Die denkbeweging vanaf die gekose paradigma (as besondere stel
vooronderstellings) is deduktief. Dit beteken dat die paradigma
nie los staan van die daaropvolgende navorsingshandelinge nie.
(Vgl die voorwoord - Christen en die eerste paragraaf
fenomenoloog).
Premisse kan oorsaaklike stellings wees, dus stellings wat
oorsake beskryf en die gevolgtrekking beskryf die gevolg of
uitwerking of uitkoms. In die voortgaande bedinking vorm die
uitwerking (gevolg, uitkoms) die besondere aan die hand waarvan
VERALGEMEEN word. Empiriese ondersoek van die besondere kan die
veralgemening ondersteun.
In die lig van Ingram se uitleg kan gesê word dat die premisse
die gevolgtrekking (konklusie) "veroorsaak" en dat 'n empiries-geverifieerde konklusie VERALGEMENING steun. Empiriese
verifikasie behels onder andere WAARNEMING.
Kincheloe (1991:119,152) wys daarop dat die postmodernisme die
erkenning van veelvoudige veroorsaking (multiple causation) eis
en die moontlikheid van 'n multi-perspektiwiese benadering. Daar
moet dus gewaak word teen 'n simplistiese, reglynige oorsaak-gevolg denkskema. Die terme "vanweë" en "aanleiding tot" gee
beter erkenning aan veelvuldigheid as byvoorbeeld die terme "as
gevolg van" en "gevolglik". Die postmodernisme vooronderstel dat
die werklikheid (ook "die besondere" van die induktiewe
redenering) kompleks is en dat wisselwerkende kragte werksaam is
(p119).
2.8 Muggleton 1990:4,13
Deduksie is die proses waardeur spesifieke uitsprake afgelei word
uit meer algemene uitsprake: Premisse, stellings (statements)
is meer algemeen as konklusies (gevolgtrekkings), wat meer
besonder is. In dié sin is deduksie VERBESONDERING. Induksie
lei tot begripsbeskrywing wat meer algemeen is as die stel van
voorbeelde (= die besondere) van daardie begrip.
Kommentaar:
Verbesondering as deduktiewe handeling het 'n samevattende
uitwerking, terwyl veralgemening as induktiewe handeling die saak
van begripsverheldering dien.
2.9 Swanepoel, CH 1986:85
Die deduktiewe redeneringswyse hou verband met konvergente denke
en die induktiewe redeneringswyse met divergente denke.
Konvergente denke is gerig op die oplossing van 'n probleem
terwyl divergente denke kreatief van aard is. Child (1973:187)
sê dat The convergent thinker is distinguished by his ability in
dealing with problems requiring one conventional correct solution
clearly obtainable from the information available, en The
divergent thinker, ... is adapt in problems requiring the
generation of several equally acceptable solutions where the
emphasis is on the quantity, variety and originality of
responses. Hierdie prosesse is egter nie uitsluitend nie, en die
oplossing van 'n konvergente probleem mag heelwat divergente
insette vereis alvorens 'n oplossing verkry word.
Kommentaar:
Deduktiewe denke se bydrae tot probleemoplossing en induksie se
bydrae tot kreatiewe denke maak die kombinering daarvan in 'n
navorsingsprogram sinvol.
3. DEDUKTIEF-INDUKTIEWE DENKE AS EENHEID
3.1 Besondere en algemene
By deduksie word daar by die besondere uitgekom terwyl daar by
induksie met die besondere begin word. By deduksie word daar met
veralgemenings begin, terwyl by induksie daar met veralgemening
geëindig word. Hierdie stelling open die moontlikheid vir 'n
uitleg van deduktief-induktiewe denke as eenheid.
3.2 Die dekuktief-induktiewe benadering
Die deduktief-induktiewe benadering is 'n heen-en-weer beweging
wanneer die navorser eers induktief werk vanaf WAARNEMINGS na
hipoteses en dan deduktief vanaf hierdie hipoteses na hulle
implikasies sodat hulle geldigheid getoets kan word aan die hand
van aanvaarde kennis, dit wil sê 'n compatability with accepted
knowledge (wat onder andere deur literatuurstudie bekom is). Na
hersiening word hierdie hipoteses onderwerp aan verifikasie deur
die insameling van gegewens (data) spesifiek met die oog op die
toetsing van die hipoteses se geldigheid op die empiriese vlak
(vgl waarneming). Die bydrae wat die kombinasie van deduktiewe
en induktiewe werkwyses maak is
(i) dit suggereer hipoteses,
(ii) logiese ontwikkeling van hipoteses volg,
(iii) die verheldering en interpretasie van wetenskaplike
bevindinge (wetenskaplik verantwoorde insameling en
tersaaklike gegewens of inligting), en hulle sintese
in 'n konseptuele raamwerk, gedy (Cohen & Manion
1989:4).
3.3 Hipoteses en die besondere
Op hierdie stadium kan dit insiggewend wees om daarop te wys dat
'n hipotese kwalifiseer om "die besondere" genoem te word. Dit
is wanneer dit deduktief vanuit 'n aantal algemene stellings,
teorieë en selfs algemene hipoteses beweeg word na spesifieke
hipoteses wat in werklikheid geantisipeerde waarnemings is. Met
induksie begin die navorser met spesifieke WAARNEMINGS (die
besondere) en verbind die verwoording (formulering) van die
waarneming tot meer algemene stellings of hipotese (die
algemene). Dit gebeur byvoorbeeld wanneer daar deur
literatuurstudie na 'n aantal spesifieke relevante bevindings
(inligting) gesoek word en daaruit 'n hipotese(s) afgelei word
(Tuckman 1972:27-28). (Kyk ook: Sprinthall, Schmutte & Sinois
1991:10-12.)
Die verhouding tussen die besondere en die veralgemening daarvan,
kan dus in die vorm van 'n hipotese geskryf word. Vanweë die
ingewikkeldheid van die opvoedingswerklikheid (en ook van elke
aspek daarvan wat vir navorsing afgebaken is) is dit noodsaaklik
dat alternatiewe, mekaar uitsluitende dit wil sê nie-oorvleuelende hipoteses, gestel moet word. Elke hipotese moet
op 'n verskeidenheid wyses getoets word in verskillende kontekste
sodat die hoogste mate van betroubaarheid verkry kan word. Op
dié wyse word kumulatiewe komplementerende navorsing gedoen (Brim
& Spain 1974:105). (Kyk ook: Stephens, 1968.)
3.4 Deduktief en induktief as teenoorgesteld
Soms word die induktiewe en deduktiewe benaderingswyses nie as
eenheid gesien nie, maar word dit teenoor mekaar gestel. Dit
word dikwels gedoen wanneer kwalitatiewe en kwantitatiewe
navorsing met mekaar vergelyk word. Uit so 'n vergelyking kan
blyk dat kwalitatiewe navorsing induktief is wanneer die navorser
poog om die betekenis van 'n besondere situasie(s) te bepaal
sonder om reeds bestaande (deduktief-ontstane) verwagtings op die
navorsing af te dwing, dit wil sê without imposing pre-existing
expectations on the research setting. Kwalitatiewe navorsing
begin met spesifieke WAARNEMINGS (= die besondere) en beweeg dan
na VERALGEMENING. Dit is in teenstelling met hipoteties-deduktiewe empiriese navorsing wat eis dat die belangrikste
veranderlikes eers gespesifiseer moet word en dat
navorsingshipoteses geformuleer moet word voor die insameling van
gegewens (data, inligting). Die navorser besluit vooraf watter
veranderlikes belangrik is en watter verbande tussen hulle verwag
kan word. Die strategie van kwalitatiewe navorsing is om toe te
laat dat belangrike dimensies (dit wil sê die essensiële) te
voorskyn tree uit byvoorbeeld gevallestudies sonder om vooruit
te veronderstel wat daardie dimensies sal wees. Die navorser
moet naby die gebeure self kom wat hy wil bestudeer en hy staan
oop vir dit wat uit die data tevoorskyn tree. Die navorser by
being-on-site has less need to rely on prior conceptualizations.
Daar is direkte ervaring wat 'n ontdekking-georiënteerde
benadering moontlik maak, dit wil sê 'n aan-die-lig-bring
ingesteldheid. Induktiewe analise beteken dat sig herhalende
reëlmatighede (temas) tevoorskyn tree en nie daarop deduktief
afgeforseer word nog voordat die data (inligting) ingesamel word
nie. (Bv die vooraf stel van hipoteses en bepaling van
veranderlikes.) Die doel is om te bepaal hoe mense hulle
leefwêereld ontwerp op grond daarvan wat hulle daaroor bekend
maak (Patton 1980:40-46, 125, 306-311).
Robson en Foster (1989:26) wys daarop dat met kwalitatiewe
navorsing die navorser nie vooraf 'n helder idee het oor die
moontlikhede van die beskikbare data nie maar dat hy tog kan
begin met 'n hipotese wat nodig is om byvoorbeeld sy
onderhoudgids te ontwerp. Voortvloeiende uit die onderhoude kan
nuwe hipoteses opgestel word wat deur verdere ondervraging
getoets kan word.
4. ANALOGIE-REDENERING AS VORM VAN INDUKTIEWE REDENERING
4.1 Handelinge
Beredenering aan die hand van analogieë dit wil sê in terme van
gedeeltelike ooreenkomste tussen twee sake wat in ander opsigte
verskillend is, is 'n kragtige deel van induktiewe denke en sluit
die volgende in:
(i) Implementering van die navorser se eie ervaring (Kyk:
Landman 1989:9(2)). Na analogie van die eie ervaring word
'n stelling(s) gemaak oor die verwagte uitkoms van 'n
bepaalde handeling.
(ii) Mobilisering van ander se ervaring. Ander se ervaring word
aangewend om 'n eie standpunt te evalueer, byvoorbeeld in
'n interpretasie gesprek (Kyk: par 7).
(iii) Gebruik 'n situasie B wat soortgelyk is aan 'n
situasie A om die uitkoms van situasie A (die situasie
waaroor die navorsing gaan) te voorspel. Dit geskied
dikwels wanneer die begrip "tipies" gebruik word. Die
"tipiese" puber wat in die huislike situasie opstandig
is, sal dit ook in ander situasies wees.
(iv) Vergelyk met sake wat van mekaar verskil maar wat wel
ooreenkomste het. Byvoorbeeld: ontkenning van die waarde
van ontwikkelingpsigologie omdat die wesenlike verskil
tussen 'n kind en 'n volwassene, is dat laasgenoemde meer
lug verplaas.
(v) Vergelyking van twee sake wat oënskynlik dieselfde
(soortgelyk) is maar wat in werklikheid wesenlik van mekaar
verskil. Byvoorbeeld mens-dier-vergelyking waar daar op
grond van dierestudie afleidings gemaak word oor menswees
(rottologieë).
Die redenasie: mens = hoogste ontwikkelde soogdier
("glorified baboon")
Daarom: sy wyse van leer toon wesenlike ooreenkomste met
dierlike leer.
Daarom: resultate van dier-eksperimente is geldig om
menslike wyse van leer te begryp.
Om terminologie wat eie is aan beskrywings van die diereryk
onkrities direk toe te pas op die mens of op menswees, kan beskou
word as 'n vorm van ongeoorloofde analogie-redenering.
4.2 Geoorloofde en ongeoorloofde analogieë
Daar moet onderskei word tussen geoorloofde (waardevolle) en
ongeoorloofde (ontoelaatbare) analogieë. Om te besluit of 'n
analogie toelaatbaar is of nie, moet daar gedink word aan die
wyses waarop twee sake gelyk is. Dan word die vraag gevra of die
ooreenkomste toereikend is om die konklusie (ten aansien van
dieselfde wees) redelik is. Ongeoorloofde analogieë lei tot die
afleiding van ontoelaatbare veralgemenings. Toereikende
inligting (verkry deur navorsing) is nodig voordat daar besluit
kan word of 'n analogie geoorloof is of nie (Hernadek 1972A).
Korrekte, redelike afleidings uit beskikbare inligting stel die
navorser daartoe in staat om analogieë te begryp, om te leer uit
ervaring, om die essensie (boodskap) van 'n skrywer of spreker
raak te sien, om te onderskei tussen gesonde verstand en non-sens, om die verskil raak te sien tussen twee sake wat 'n egte
oorsaak-gevolgverhouding (nie-simplisties!) het en twee sake
(gebeure) wat eenvoudig naby mekaar in die tyd verskyn (Hernadek
1979B) ).
4.3 Analogie-hipoteses
Analogie is 'n vergelyking waarin punte van ooreenstemming tussen
sake uitgelig word, sonder om die punte van verskil te ignoreer.
Op grond van hierdie stelling is dit moontlik om analogie-hipoteses op te stel:
As twee of meer sake 'n stel relevante kenmerke het waarin hulle
ooreenstem, is dit waarskynlik dat hulle ook een of meer ander
relevante ooreenstemmende kenmerke sal hê. Wanneer triviale
punte van ooreenstemming beklemtoon word en betekenisvolle punte
van verskil word geïgnoreer, word in 'n valse induktiewe
redenering verval (Van Veuren 1991:143-145).
Wanneer daar van die besondere na die algemene geredeneer word,
bestaan daar vier moontlikhede vir foutering:
(i) Haastige veralgemenings op grond van onvoldoende
voorbeelde, gevalle, gegewens.
(ii) Foutiewe analogieë wanneer daar geredeneer word dat
aangesien twee sake analoog is in sekere opsigte, is hulle
heelwaarskynlik ook ten aansien van ander opsigte
dieselfde.
(iii) Valse oorsaak: die besondere veroorsaak die algemene.
Die algemene is 'n gevolg van die besondere.
Byvoorbeeld: Vrydag die 13de en swart kat oor die pad
veroorsaak ongelukkighede by baie mense
(aanduiding van 'n oorsaak wat nie 'n oorsaak is
nie).
: Korrelasie geïnterpreteer as kousale verband.
Byvoorbeeld terugkeer van die ooievaar en toename
in geboortes. (Kyk: Landman & Jansen 1993:37-41.)
5. DEDUKTIEWE EN INDUKTIEWE DENKE: BASIESE BEGRIPPE
In die voorgaande bespreking het veral die volgende basiese
begrippe op die voorgrond gekom vir nadere uitleg:
5.1 waarneem (waarneming)
5.2 die besondere
5.3 verbesondering
5.4 die algemene
5.5 veralgemening
5.1 Waarneem (waarneming)
Die navorser kan sy navorsingswerk begin met nabye ("close up")
waarneming wat toegespits is op detail. Indien hy die
ooreenkomste wat hy raaksien (tussen alles wat hy vir waarneming
uitgesonder het) word reeds VERALGEMENING van die grond af
opgebou (Van Maanen, Dobbs, Faulkner 1982:16-17).
Wanneer daar van waarneem deur die navorser gepraat word, word
daar in die eerste plek mee bedoel dat hy daardie SINTUIE sal
inspan wat ter sake is vir sy navorsingsdoel: hy moet die
sienbare bekyk, die hoorbare aanhoor, die ruikbare beruik,
vasstel hoe die proebare smaak en hy moet die voelbare bevoel en
gepaard hiermee die beleefbare beleef (deur inleef en indink).
Hy moet met die oë waarneem, bekyk, vind, opmerk, beleef, leer
en afleidings maak. Met die ore moet hy waarneem, verneem,
inligting inwin, leer ken, aanhoor, beleef en afleidings maak.
Met die neus moet hy waarneem, leer ken, gewaarword en afleidings
maak. Met die gevoelsintuig moet hy waarneem, gewaarword,
ondersoek, leer ken, afleidings maak en laat verdiep tot invoel
(inleef en indink). Deur proe moet hy waarneem, leer ken en
afleidings maak.
In die tweede plek dui waarneem daarop dat die sintuiglike
waarneming intensiveer sodat sien, skou en aanskou (intensiewe
bekyking) word. Hoor intensiveer tot aanhoor (intensiewe
luister). Voel word intenser in die vorm van aanvoel (begryping
met die gevoel) en empatie (Woordeboek: understanding so intimate
that the feelings, thoughts, and motives of one are readily
comprehended by another). Dit gaan dus in werklikheid om inleef
(verkry insig in diepere betekenisse).
Op hierdie stadium het die navorser 'n teks ontwerp: hy het
alles neergeskryf wat die sintuigaanwending (ook in
geïntensiveerde vorm) hom laat raaksien het. Die volgende
handelinge word nou met hierdie teks uitgevoer:
(i) Skei die essensiële van die nie-essensiële en verwyder
laasgenoemde.
(ii) Stel 'n omvattende lys vrae op wat voortvloei uit (i). So
kan daar oor elke essensie 'n vraag gevra word. Op dié
wyse word 'n vraende bewussyn by die navorser gewek wat hom
bybly tot na die afhandeling van sy navorsingsprojek.
In die derde plek gaan die navorser oor tot verdere verskerping
van sy waarneming deur prosedure- of tegniekaanwending. Die
empiries-ingestelde navorser kan hom wend tot kleinskaalse
empiriese ondersoek. Voorbeelde (Landman (red) 1987:Hoofstuk 5)
hiervan is die outobiografiese teks (163-169)., die navorsende
onderhoud (169-178), die kritiese-insident-tegniek (178-181),
gevallestudie (181-184), inhoudanalise (184-189) en post facto
navorsing (189-193).
5.2 Die besondere
5.2.1 Die besondere as inligting
"Die besondere" in deduktief-induktiewe navorsing dui op
inligting. Die navorser moet onderskei tussen relevante in
irrelevante inligting byvoorbeeld deur te onderskei tussen die
essensiële (in terme van sy navorsingsdoel omdat die essensiële-as-sodanig nie bestaan nie) en die nie-essensiële, ook tussen die
tersaaklike en dwaalweë of wegleidings (Engels: red herring).
Die aandag word soms weggelei van die tersaaklike. Hernadek
(1979C) wys daarop dat irrelevante stellings gemaak kan word
vanweë stres, 'n irrasionele ingesteldheid, nie-begryping van die
saak (= die tot probleemgeworde werklikheidsaspek) waaroor dit
gaan. Daar bestaan 'n probleem wanneer irrelevante stellings (en
vrae) nie herken word nie. Dieselfde geld vir relevante
stellings. In dié verband kan 'n vraag soos die volgende, help:
is die betrokke stelling ter sake? Irrelevansie/relevansie kan
ook getoets word wanneer stellings gemotiveer word. (Vgl die
formeel-logiese beginsel van voldoende rede). Irrelevante
stellings kan ook beskryf word as 'n vorm van algemene gepratery.
Algemene gepratery het die volgende uitwerking op die navorser:
'n Blindelingse gegryp na die nie-essensiële en
sinloosheid oorheers, en die vraende verowering van 'n
greep op die werklikheidsaspek misluk. Entoesiasme
vir die navorsingsprogram gedy nie, want daar word nie
weerstand gebied teen die omgaan met die nie-betekenisvolle nie. Die presterende bewussyn van die
navorser kan verflou, want prestasie en
betekenisloosheid staan kontradiktories teenoor mekaar
(Landman (red) 1987:66).
Relevante gegewens moet ingesamel word omdat dit die navorser in
staat stel om 'n keuse te maak tussen alternatiewe moontlikhede
(bv verklarings of hipoteses). 'n Besondere vraag (vir die
navorser) in hierdie verband is: Welke metodes, prosedures en
tegnieke sal die mees relevante gegewens kan insamel? Dié wat
gekies is, is dié wat die beste rekenskap kan gee van die
gegewens (inligting) wat ingesamel is.
Die ingesamelde inligting moet die laaste woord spreek.
Ontoereikende inligting spreek 'n ontoereikende woord en
kwalifiseer nie om "die besondere" genoem te word nie (Van Veuren
1991:125-145).
By induktiewe beredenering bepaal die kwaliteit van "die
besonderre" die kwaliteit van die beweging na die algemene en die
kwaliteit van die veralgemening self. Die navorser moet in die
beskrywing van die navorsingsontwerp opmerkings maak oor die
kwaliteit van die besondere. Die verhouding tussen die besondere
en die veralgemening kan in die vorm van 'n hipotese geskryf
word. Vanweë die ingewikkeldheid van die opvoedingswerklikheid
is dit gerade dat alternatiewe mekaar uitsluitende dus nie-oorvleuelde hipoteses geformuleer word en dit geld ook vir enige
aspek van die opvoedingswerklikheid wat afgebaken is vir
ondersoek (Brim & Spain 1979:105).
5.2.2 Enkele voorbeelde van "die besondere"
(1) Die steekproef
Die probleem is die omvang van die steekproef. Dikwels is
steekproewe klein. Klein steekproewe is deel van die tradisie
van baie kwalitatiewe navorsing vanweë die sterk beklemtoning van
interpretasie (betekenisonthulling). Interpretatiewe
ondersoekmetodes leen nouliks sig vir groot steekproewe (Creemer
& Hoeben 1984:135).
Met kwalitatiewe navorsing is die steekproef meesal klein
aangesien daar gefokus word op detail van 'n individu of 'n klein
groep. Geldigheid hang nie af van die grootte van die steekproef
nie, maar van die mate van openbaring van die essensiële van
ervaring (Lemmer 1992:292-296).
Kwalitatiewe navorsing noodsaak die versameling van
gedetailleerde gegewens oor gebeure (ervarings, belewings) in 'n
persoon se lewe. Die aantal hang af van die tyd wat beskikbaar
is en kan wissel vanaf die bestudering van een persoon oor 'n
gegewe tydperk tot 'n groter aantal persone met 'n doelbewuste
inperking van die ondersoek. Die grootte van die steekproef hang
af van die aantal persone wat beskikbaar is, ook die beskikbare
tyd (Patton 1980:98-99).
Patton wys verder daarop dat die kwalitatiewe navorser bewus moet
wees van die moontlikheid van die volgende verwringings in sy
ondersoek:
(i) Verwringing in die situasies wat geselekteer is vir
waarneming: dit is selde moontlik om alle situasies waar
te neem.
(ii) Verwringing ten aansien van die tyd waarop waarnemings
gedoen word: is die beste tyd gekies?
(iii) Verwringing in die seleksie van persone: hoe
verteenwoordigend is die seleksie? Die navorser moet
'n noukeurige beskrywing gee van hoedanig hierdie
verwringings in sy navorsing voorkom (Patton 1980:332-333). Kwantitatiewe navorsing vereis statisties
geregverdigde steekproeftrekking (Henry 1990).
(2) Die geval(le)
Gevallestudie staan soms ook bekend as onderwyskundige
etnografie, deelnemende waarneming, kwalitatiewe waarneming en
veldstudies. Dit word gekenmerk deur die feit dat gegewens
(inligting, data) nie gemanipuleer word nie, die aandag op
enkelgevalle konsentreer, 'n veelheid van perspektiewe vereis
word, 'n totaliteitsbeskouing nagestreef word en daar kennis
geneem word van die betekenisgewing van die betrokkenes (Kazin
1982; Sherman & Webb 1988).
(3) Outobiografieë
Beklemtoon die waarde van individuele biografieë as vorm van
situasie-analises, dus van biografiese momente wat beleef is deur
unieke individue. Persoonlike eksistensie van een individu of
van 'n klein groepie geselekteerde individue word ge-eksploreer
sodat handelinge (situasies) begryp kan word in terme van die
betekenis wat die voorafgaande ervaringe van besondere enkelinge
het. Dit vereis 'n heldere beskrywing van tersaaklike ervaring,
gepaard met betekenisvolle interpretasie en beoordeling wat 'n
uitvloeisel is van 'n intensiewe ontmoeting tussen die persoon
wat wil begryp en een of ander verskynsel (gebeure). Die
natuurlike word na vore gebring en daar word gebruik gemaak van
die lewenskrag van die leefwêreld en op geleefde ervaring as
databron. In die lig hiervan beklemtoon Pinar (1975; 1988) die
waarde van outobiografiese verslae van ervaring as vorm van
situasie-analises. Dit gaan hier primêr om die begryping van
persoonlike betekenisse van deelnemers aan lewensituasies.
Individuele begryping en belewing van 'n situasie is in 'n
besondere mate kenmerkend van daardie situasie. (Kyk ook:
Kincheloe 1991:92-83; 133-134; 154-157.)
5.3 Verbesondering
5.3.1 Betekenis
Verbesondering beteken om iets ('n stelling, 'n uitspraak, 'n
aantal stellings en uitsprake, gebeure), tot iets besonders te
maak wat as "die besondere" beskryf kan word.
5.3.2 Twee wyses
Dié beskrywing kan (deur die navorser) op twee wyses gedoen word:
(i) deur iets as die besondere (van 'n navorsingsprojek) te
verklaar sodat induktiewe handelinge aan die gang kan kom.
Hier word verwys na besondere verskynsels, gebeure,
hipoteses en probleme.
(ii) deur deduktief uit 'n aantal uitsprake en stellings wat
deur literatuurstudie en/of gesprekke verkry is, een
konklusie af te lei wat die status van "die besondere" het.
Verbesondering is dan in werklikheid 'n deduktiewe handeling wat
induksie moontlik maak sodat daar uitbreiding van kennis kan
wees.
5.4 Die algemene
Die algemene is die algemeengeldende of die algemeengeldige of
die universele wat van toepassing kan wees op die totale
leefwêreld (hier: die totale opvoedingswerklikheid) of wat
besondere betekenis het vir al die lede van 'n besondere groep
byvoorbeeld alle opvoedkundiges of alle opvoedelinge: alle
opvoedelinge is steunbehoewend en alle opvoeders is by magte tot
steungewing.
Om by die algemene uit te kom word veralgemening vereis.
5.5 Veralgemening
5.5.1 Induksie is veralgemening
Induksie is 'n prosedure waardeur 'n mens aflei dat wat hy reken
wat waar is van 'n besondere geval of gevalle, waar sal wees van
alle gevalle wat met die besondere gevalle ooreenstem in sekere
aanwysbare opsigte. Met ander woorde: induksie is die proses
waardeur gekonkludeer kan word dat wat waar is van besondere
gevalle of dit wat waar is op sekere tye, waar sal wees in
soortgelyke omstandighede ten alle tye (JS Mill soos aangehaal
deur Brezinka 1992:116).
5.5.2 Die probleem met induksie
Die probleem met induksie ontstaan wanneer daar op meer aanspraak
gemaak word as wat daar deur waarneming vasgestel kan word. 'n
Mens kan slegs 'n beperkte aantal individuele feite waarneem.
Dit is moontlik om ooreenkomste en verskille ten aansien van 'n
aantal feite (waarnemings) te bepaal en om verskynsels waar te
neem onder variërende omstandighede met die hoop om reëlmatighede
waar te neem wat in gespesifiseerde omstandighede altyd sal
verskyn. Die probleem is: kan dit logies geregverdig word om
konklusies wat verkry is uit enkelvoudige stellings (wat
waargenome data beskryf) as universeel (algemeen geldend) te
verklaar. Kan 'n afleiding wat gemaak word uit enkele gevalle
veralgemeen word? Dit is logies onmoontlik om 'n nuwe onbekende
toedrag van sake af te lei uit voorafgaande bekende gevalle.
5.5.3 Ekstrapolasie
Daar bestaan geen induktiewe prosedure waardeur universele
stellings afgelei kan word uit enkelvoudige stellings nie.
Streng gesproke kan universele hipoteses nie bewys word nie,
afgesien van die aantal ondersteunende stellings wat gebaseer is
op waarneming. Wat met induksie gebeur is eintlik ekstrapolasie
dit wil sê die uitbreiding van 'n stelling se geldigheidsfeer
buite die waargenome gevalle om 'n onbepaalde aantal gevalle te
dek. Daar word aangeneem dat reëlmatighede wat in 'n paar
gevalle waargeneem word, ook gevind sal word in alle ander
gevalle. Daar word 'n wetmatigheid veronderstel wanneer daar
gesê word dat dieselfde gebeure altyd sal plaasvind onder
dieselfde omstandighede. Daarom: universele stellings wat
afgelei word uit enkelvoudige stellings is nie noodwendig waar
nie. Hulle is blote hipoteses wat verwerp moet word wanneer nuwe
inligting dit weerspreek.
5.5.4 Kontradiktoriese verifikasie
Daar kan gestel word dat universele stellings waarskynlik waar
is. 'n Besondere verifikasiemetode in hierdie verband, is die
kontradiktoriese metode. Stel vir elke universele uitspraak sy
kontradiksie. Indien 'n kontradiksie die moontlikheid besit om
waar te wees, is die oorspronklike uitspraak heelwaarskynlik
vals. Dit word gevalsifiseer (Popper). Om nie te wil bewys wat
waar is nie, maar om te elimineer wat vals is, word die metode
van valsifikasie (Popper) genoem (Brezinka 1992:116-119).
5.5.5 Onkritiese veralgemening
Daar moet gewaak word teen onkritiese induktiewe veralgemenings.
Hoogs subjektiewe, onkritiese en oorhaastige veralgemenings ten
aansien van versamelde gegewens kan nie veralgemeen word nie en
is hoogstens waarskynlik. Soms word noodwendigheid of
onbetwisbaarheid ingelees. Die navorser moet daarteen waak om
nie veralgemeenbaarheid bloot af te lees uit sy gegewens nie
(Allen 1978:195-198).
5.5.6 Die induktiewe sprong
Sodra daar in 'n ondersoek, hetsy kwalitatief of kwantitatief,
van 'n aantal persone (gevalle) sprake is, ontstaan onmiddellik
die vraag na hoe verteenwoordigend die "steekproef" is. Die mate
wat 'n steekproef verteenwoordigend is, bepaal die mate waarin
die bevindinge van 'n ondersoek veralgemeenbaar is.
Veralgemeenbaarheid van bevindinge, of veralgemenings uit
bevindinge word soms as 'n eis vir wetenskaplikheid gestel
(Sprinthall, Schmutte & Sirois 1991:33). Kan daar werklik
vanaf 'n aantal gevalle geredeneer word tot by 'n algemene reël?
Byvoorbeeld, 'n reël wat begin met: "Alle mense sal ...."
Wanneer daar slegs enkele waarnemings gedoen word is dit meteens
duidelik dat daar nie sprake is van 'n statistiek-geregverdigde
steekproef nie. Indien daar veralgemeen sou word vanaf
ondervraagde persone (gevalle) wat nie 'n verteenwoordigende
steekproef vorm nie, na 'n algemene reël (bv alle mense belewe
angs) sal die navorser beskuldig kan word van induktiewe spronge
dit wil sê spronge vanaf 'n paar na baie en selfs van
oorveralgemening (Sprinthall e.a. 1991:8).
5.5.7 Hipotesevorming as doel
'n Besondere doel van nie-veralgemeenbare navorsingsbevindings
kan wees om geldige toetsbare hipoteses op te stel wat vir
grootskaalse empiriese ondersoek geoperasionaliseer en
statistiek-verantwoordbaar geverifieer kan word. Dié stellings
impliseer dat die opstel van hipoteses 'n aktiwiteit is wat
wetenskaplike regverdiging verdien. Die opstel van hipoteses is
vir die wetenskaplike (navorser) die moeite werd aangesien:
(i) dit 'n vorm van samevatting van die essensiële van
voorafgaande bedinking en uitleg is,
(ii) dit 'n vorm van organisering en operasionalisering van 'n
voorafgenoemde uitkoms van waarnemings, bedinking en uitleg
is,
(iii) dit sodanig rigting gee aan verdere navorsing dat
alternatiewe hipoteses sinvol verminder kan word en
sodoende nie tyd verspil word met die toetsing van
hipoteses wat nie kans het om geverifieer te word,
(iv) dit gee leiding (rigting) ten aansien van verdere
waarnemings wat gemaak moet word wat andersins moontlik nie
raakgesien sou word nie,
(v) dit besondere verklarings is.
5.5.8 Kincheloe se bydrae
Kincheloe (1991:120,135-141) maak 'n besondere bydrae tot die
oplossing van veralgemeningproblematiek. Die volgende is 'n kort
weergawe van sy idees.
5.5.8.1 Kriteria vir veralgemening
Met veralgemening, wat 'n denkbeweging is vanaf die besondere na
die algemene, is die volgende kriteria betekenisvol.
(1) Die geloofwaardigheid (kredibiliteit) van die beskrywing
van die besondere. Dit behels die volgende:
(i) uitskakeling van die simplistiese oorsaak-gevolg
denkskema,
(ii) erkenning en implementering van die multi-perspektiwiese benadering,
(iii) motivering van uitsprake (stellings) in terme van
die aanneemlikheid daarvan alhoewel algemene
aanvaarbaarheid nie maklik bereik sal kan word
nie. Ongelukkig bestaan daar nie iets soos 'n
betroubaarheidskwosiënt nie.
5.5.8.2 Verwagte akkommodasie (Anticipating accommodation)
Dit is om die insig wat verkry is in een konteks toe te pas in
'n ander konteks.
Dit behels die volgende:
(i) doelbewuste uitskakeling van die simplistiese een-dimensionele oorsaak-gevolg veralgemenings.
(ii) die oordrag van navorsingsbevindige van een konteks na 'n
ander empiries soortgelyke konteks(te). Dit vereis 'n
akkommodering van insigte (uit konteks A) wat relevant is
vir konteks B. Die vraag is: welke insigte wat verwerf is
deur navorsing in konteks A is relevant vir konteks B, dit
wil sê kan in konteks B geakkommodeer (aangepas) word, dit
wil sê is betekenisvol vir konteks B. (Voorbeeld:
Kliniese ondersoek van 'n gestremde kind (konteks A)
veralgemeen (akkommodeer) van bevindinge na 'n
klaskamersituasie (konteks B).
(iii) kennis van 'n verskeidenheid vergelykbare kontekste
(bv multi-kulturele klaskamers) wat lei tot die
begryping van ooreenkomste en verskille. Die navorser
leer deur die vergelyking van verskillende kontekste
en daar bestaan 'n verwagting dat insigte wat verwerf
is deur navorsing in konteks A aangepas sal kan word
vir die begryping van konteks B.
(iv) skep nabyheid met die saak wat nagevors word wat impliseer
subjektiewe inlewing (nie subjektivisme nie!) en selfs
INTUÏSIE (kyk par 6) wat lei tot intieme kennis. Intuïsie
is onder andere die vermoë om verbande raak te sien.
(v) laat die klem val op individue (mense) en nie op
gemiddeldes nie. 'n Vraag is: wat sê statisties
beduidende inligting wat verkry is uit steekproewe, vir
besondere individue in besondere situasies? Is dit
relevant vir die begryping van besondere individue? Kan
dit die individu se uniekheid akkommodeer? Die toets van
statistiese beduidendheid moet nie die toets van beleefde
ervaring (van die besondere) en van veralgemening in die
vorm van akkommodering verdring nie.
(vi) hou die volgende in gedagte: daar bestaan nie slegs een
bevoorregte perspektief op die werklikheid nie.
6. INTUÏSIE, DEDUKSIE, INDUKSIE
Die begrip "intuïsie" is afgelei van die Latynse intueri wat
beteken om "binne-in te sien, om te oorweeg of te bepeins, om af
te kyk op." Dit dui op die handeling of vermoë om direk te ken
sonder dat rasionele handelinge 'n rol speel. Dit is 'n
informele benadering in teenstelling met 'n analitiese of
rasionele benadering. Dit word gekenmerk deur spontaneïteit en
onmiddellikheid.
Hierdie definisie definieer intuïsie in terme van wat dit nie is
nie, naamlik rasionaliteit wat dui op rede, logika en analise.
Dit is ook nie blote waarneming nie. In baie gevalle is die
splitsing rasionaliteit/intuïsie geldig. Rasionaliteit strek oor
'n tydperk en verloop gewoonlik stapsgewys. Dit is liniêr. Dit
vereis inspanning en 'n doelbewuste intensie. In teenstelling
word intuïsie ervaar as 'n enkelvoudige (nie-stapsgewyse)
gebeure. Dit gebeur net, soms wanneer dit die minste verwag
word, sonder die toepassing van spesifieke reëls. Wanneer 'n
konklusie gemaak word op grond van rasionale denke is dit maklik
om te bepaal welke denkweg afgelê is. Intuïsie is
onverklaarbaar.
Maar: rasionaliteit en intuïsie is nie teenstellend nie, maar
komplementêr. Rasionaliteit kan intuïsie voorafgaan en daarop
volg. 'n Mens beredeneer, analiseer, versamel inligting en dan
is daar 'n intuïtiewe deurbraak. Dan volg verdere beredenering
met die oog op verifikasie, uitbreiding en toepassing. Soms kan
intuïsie rasionele denke voed en stimuleer en die uitkomste
daarvan evalueer. Intuïsie is 'n deel van rasionele denke.
Daar kan ook sprake wees van intuïtiewe verbindings tussen
rasionele stappe. 'n Mens mag begin deur iets te analiseer, dan
volg 'n spontane ingewing wat lei tot 'n wysiging in die weg wat
beplan is gevolg deur verdere beredenering en dan verskyn 'n nuwe
hipotese skielik wat lei tot die soeke na nuwe gegewens (data)
of 'n nuwe wyse van analise verskyn.
Intuïsie kan selfs deel wees van (deel neem aan) formele
rasionele denke. DEDUKTIEWE logika is 'n stel reëls wat 'n mens
in staat stel om te beweeg van 'n algemene stelling(s) na 'n
spesifieke toepassing. Daar word beweeg vanaf self-evidente
premisse. Intuïsie voorsien die aanvaarding dat iets self-evident is. Dit kan gebeur dat 'n algemene stelling 'n ingewing
is, dit wil sê dit het intuïtief ontstaan. Byvoorbeeld die
opvoedkundige het 'n ingewing (voorgevoel) dat daar 'n
betekenisvolle verband is tussen twee opvoedingsessensies en
gebruik dan die ingewing deduktief om by die('n) besondere band
uit te kom.
Wanneer die navorser probeer om logies te wees in ingewikkelde
situasies, wanneer by gedwing word om te werk met onvolledige
inligting of dubbelsinnige premisse, is hy afhanklik van intuïsie
om te bepaal of hy op die regte pad is. Intuïsie kan die
navorser in die regte rigting laat beweeg na betekenisvolle
inligting en na 'n beginpunt vir beredenering.
Intuïsie kan help met die evaluering van konklusies wat logies
afgelei is. In onbekende of weens komplekse situasies kan
intuïsie help met die erkenning van vals (ongeldige) premisse.
Dikwels lei 'n gevoel van "dit laat my tevrede (gemaklik) voel"
en "dit is reg" tot die aanvaarding van 'n premis. Dit dui op
die werking van intuïsie.
INDUKSIE is die beredenering vanaf besondere gevalle (voorbeelde)
na algemene beginsels. Intuïtiewe insigte kan induksie laat vlam
vat, die soektog na relevante inligting en verbande lei en help
om die induktiewe afleidings te evalueer. Daar bestaan geen
formele reëls vir die stel van induktiewe stellings nie of vir
die bepaling van hulle geldigheid nie. Hulle is altyd
waarskynlik, aangesien induksie die kom tot 'n gevolgtrekking
(konklusie uit 'n bepaalde aantal waarnemings), behels.
Intuïsie kan doen wat beredenering (rasionaliteit) nie kan doen
nie. Logika vereis onbetwyfelbare inligting, en elke stap moet
korrek afgehandel wees voordat daar tot 'n volgende stap
oorgegaan kan word. In komplekse situasies is dié inligting nie
altyd beskikbaar nie. Ook kan kreatiewe ontdekkings en
innovasies nie verkry word deur die nou liniêre weg van logika
te volg nie. Daar moet ongewone en verbeeldingryke verbande
raakgesien word wat nie opvallend is nie. Dit is intuïsie wat
'n sprong maak oor die afgronde van ontbrekende inligting en wat
ongewone, selfs onlogiese verbande in die lig bring.
Dit beteken nie dat intuïsie antwoorde uit niks uit aflei nie.
Dit werk met die rou materiaal van inligting, maar dit kan werk
met inligting wat nie bewus teenwoordig is nie, wat in die
verlede opgegaar is. Rasionele bedinking moet werk met inligting
waarvan die navorser bewus is.
Intuïsie is dikwels 'n vae aanvoeling wat 'n vermoede voorsien.
Dié feit maak intuïsie nie minder waardevol nie, slegs moeiliker
om te evalueer. Intuïsie kan ook slegs gedeeltelik korrek wees
en mag interpretasie vereis.
Intuïsie werk die beste by hoogs gemotiveerde persone, wat met
vertroue skerp betrokke is by die te ondersoeke werklikheid. Dit
is so omdat daar aanhoudend vrae is oor dit wat werklik (vir die
navorser) van belang is. Om waarde te heg aan intuïsie versterk
hierdie motivering en ook die kwaliteit van die intuïsie. Die
navorser moet daarop ingestel wees om sy intuïsies te evalueer
met die hulp van analitiese en kwantitatiewe toetse. Wanneer dit
gaan om evaluering en verifikasie kan rasioneel-empiriese metodes
besonder doeltreffend wees. Dit help ook om die nodige
objektiwiteit te verkry.
Die navorser moet homself ook dwing om sy intuïsies logies te
verdedig. Kyk of daar beskikbare inligting is wat die intuïsie
ondersteun. Tree in gesprek met deskundiges (Goldberg, P
1983:31-39,90,202).
7. DEDUKTIEWE EN INDUKTIEWE NAVORSING: TRIANGULASIE (Denzin
1989:13-26,234-241)
7.1 Inleidend
Begrippe en navorsingsmetodes saam (gesamentlik) open 'n
gebied(e) vir WAARNEMING. Saam verskerp hulle die empiriese
gevoeligheid van wetenskaplike waarneming. Uit hierdie stelling
(hipotese) vloei die volgende voort:
(i) indien elke geïmplementeerde metode (resp prosedure,
tegniek) lei tot kennis van verskillende wesenstrekke van
'n besondere werklikheid (bv die opvoedingswerklikheid) kan
geen metode op sy eie 'n volledige beeld verkry van al die
relevante wesenstrekke van 'n besondere werklikheid nie, en
(ii) derhalwe moet 'n aantal navorsingsmetodes aangewend word
vir die analise van dieselfde empiriese gebeure. Dié
handeling staan bekend as die TRIANGULASIE van metodes en
poneer dat enkel-metode navorsing nie aanvaarbaar is nie.
Die kombinasie van 'n aantal metodes in 'n enkele
navorsingsprojek sal lei tot toereikender kennis.
'n Probleem ('n tot probleem-geworde aspek van die werklikheid),
moet vanuit 'n aantal metodologiese perspektiewe ondersoek word.
So word inherente swakhede in elke enkele metode voorkom.
Triangulasie (as die kombinasie van metodes) as die handeling van
die maak van 'n driehoek (triangle) kan teruggevoer word na die
Grieks: die lokalisering van 'n onbekende punt (soos in
navigasie) deur die vorming van 'n driehoek wat die onbekende
punt en twee bekende punte in berekening bring. So ontstaan 'n
triangulated perspective. Triangulasie in landmeetkunde is om
met behulp van 'n stelsel van driehoeke te meet. Trianguleer is
om triangulasie toe te pas. 'n Getrianguleerde perspektief (in
sosiale navorsing) is 'n perspektief wat saamgestel is uit 'n
aantal sinvol saamgevoegde benaderingswyses (metodes, prosedures,
tegnieke).
Elke metode is 'n verskillende wyse waarop daar met die
werklikheid gehandel word en daarom sal elke metode verskillende
aspekte (betekenissse) van die werklikheid openbaar -
verskillende waarnemings kom tot openbaring.
Triangulasie (as die aanwending van 'n aantal metodes) is 'n plan
van aksie wat die navorser verhef bokant die vlak van persoonlike
vooroordele wat vervat is in baie enkel-metode benaderings.
7.2 Soorte triangulasie
In die voorgaande paragraaf is triangulasie bespreek as 'n
samevoeging van metodes. Daar is egter ook ander relevante
samevoegings soos byvoorbeeld die samevoeging van data en van
navorsers.
7.2.1 Data-triangulasie
Die navorser soek eksplisiet na soveel as moontlik data-bronne
wat betrekking het op sy ondersoekveld (tema van ondersoek).
Databronne moet onderskei word van metodes om data te genereer.
Laasgenoemde verwys na navorsingsmetodes per se en nie na bronne
van data as sodanig nie. Die navorsingsmetodes wat gekies word,
word toegepas op soveel databronne as wat nodig is (bv
verskillende groepe). Dit gaan om verskillende data-bronne
waarin dieselfde gebeure voorkom. (Byvoorbeeld die
opvoedingsgebeure in 'n gesin, laerskool, hoërskool, ens.) 'n
Mens het hier te make met verskillende (nie eenders nie)
vergelykbare groepe wat saam 'n steekproef vorm, maar wat ook die
moontlikheid vir triangulasie bied (gesinsdata + laerskooldata
+ hoërskooldata). Deur die seleksie van nie-eenderse databronne
word dit moontlik vir die navorser om te bepaal wat gemeenskaplik
is daaraan. (Wat is gemeenskaplik ten aansien van gesin,
laerskool en hoërskool?) Die gemeenskaplikheid kan uitgedruk
word in terme van begrippe wat die basiese begrippe kan wees wat
in die formulering van die navorsingstema verskyn. (Bv
begeleiding van die leerder in die gesin, laerskool en
hoërskool). Op dié wyse word die unieke eienskappe (dit wil sê
essensies) van so 'n begrip in verskillende situasies openbaar
(bv die essensies van begeleiding wat verskyn in die gesin en die
laerskool en die hoërskool).
Aangesien begeleiding in al drie genoemde situasies
gesinsituasie, laerskoolsituasie, hoërskoolsituasie om persone
gaan, moet die navorser persoonsanalise doen.
Daar bestaan 3 vlakke van persoonsanalise:
(i) Saamgestelde analise:
Individue word geselekteer en nie groepeer nie en daar word geen
aandag gegee aan die verhouding tussen die geselekteerde
individue nie. 'n Beeld (verslag) word saamgestel uit bydraes
deur individue uit die 3 genoemde groepe (toevallige seleksie).
Die individuele onderhoudmetode en/of outobiografiese teks word
aangewend.
(ii) Interaktiewe analise
Persone in wisselwerking met mekaar, word waargeneem.
Kleinskaalse empiriese ondersoeke word onderneem (Landman,
Bondesio, Coetzee, Jacobs 1987:Hoofstuk 5).
(iii) Kollektiwiteit:
Daar word ondersoek ingestel na strukture: die gesinstruktuur,
die laerskoolstruktuur en die hoërskoolstruktuur. Persone en
hulle interaksies word bestudeer in terme van druk en eise uit
'n totale kollektiwiteit (bv gesin, laerskool, hoërskool) ten
einde te bepaal wat die effek van dié druk en eise is (op
begeleiding byvoorbeeld - watter essensies van begeleiding tree
die skerpste na vore?)
(iv) Geheelbeeld
Die navorser stel 'n geheelbeeld saam uit (i) + (ii) + (iii).
Op die wyse word selde 'n enkele samehangende, vaste beeld verkry
van die situasie(s) wat bestudeer is.
Dit is so omdat die werklikheid altyd teenstrydighede bevat en
sosiaal (mens kan nie in skemas vasgevat word nie) gekonstrueer
is. Data-triangulasie is dus altyd onbepaald en oop.
7.2.2 Navorser-triangulasie
Meer as een navorser werk aan dieselfde projek (vgl
spannavorsing). Navorser-triangulasie lei tot die verwydering
van vooroordele en verseker meer betroubaarheid van waarneming.
Verskillende waarnemers sal nie ooreenstem oor dit wat hulle
waarneem nie. (Interpretasiegesprekke is dus noodwendig.)
7.2.3 Teorie-triangulasie
Dit sal waardevol wees wanneer ingesamelde data geëvalueer word
vanuit verskillende perspektiewe en interpretasies.
Dieselfde data word blootgestel aan verskillende teoretiese
benaderings. (In die opvoedkunde sal dit sinvol wees om
dieselfde data bloot te stel aan evaluering deur verskillende
opvoedkundige dissiplines - interdepartementele navorsing is
nodig.)
STAPPE VAN TEORETIESE TRIANGULASIE
1. 'n Omvattende lys van alle moontlike interpretasies word
opgestel. (Byvoorbeeld: Fenomenologie, post-modernisme,
krities-analities, Dooyeweerdianisme ens.
2. Die werklike navorsing word uitgevoer en data (kennis)
versamel.
3. Die verskillende teorieë word gefokus op die ingesamelde
data.
4. Daardie interpretasies wat nie 'n direkte verband het met
die ingesamelde data nie, word verwyder (geïgnoreer).
5. Daardie interpretasies wat betekenis gee aan die data, word
versamel.
6. 'n Geheelbeeld van die interpretasies word gegee.
8. DIE INTERPRETASIEGESPREK
Die uitkomste van deduktiewe en induktiewe bedinking,
beredenering, navorsing, moet geëvalueer word. Sinvolle
evaluering vereis interpretasiegesprekke.
Kommunikasie is die aktivering van gedeelde begryping (Gadamer).
Dit is die intersubjektiewe deling van betekenisse.
Interpretasie beklemtoon begryping deur kommunikasie (Desilet
1991; Schubert 1988). 'n Groep persone in gesprek (met mekaar
of met 'n teks) is daartoe in staat om ryker betekenisse te
ontdek as wat 'n individu alleen sou kon doen. In die gesprek
word betekenisse vrygestel en dit is wat met interpretasie bedoel
word (McBrien 1990). In die interpreterende dialoog gaan dit om
'n wisselwerking van interpretasies met die besef dat finale
interpretasies nie moontlik is nie en aangesien die
subjektiwiteit van die interpreteerder sentraal staan, kan daar
nie sprake wees van net een korrekte interpretasie nie. Die
groep (interpretasie-gesprek) moet dus alternatiewe
interpretasies teen mekaar opweeg. Daar moet 'n wisselwerking
van betekenis-gebonde interpretasies wees (Smith & Blase 1991;
Anderson 1990). Navorsers moet ook die moontlikheid ondersoek
wat triangulasie bied: geen enkele metode kan volledig al die
relevante kenmerke van die werklikheid (resp.
opvoedingswerklikheid) bemeester nie en die navorser moet dus
verskillende metodes aanwend. Dit beteken dat hy kennis moet dra
van die strategieë vir veelvoudige triangulasie (kombinasie van
metodes) (Denzin 1989:Hoofstuk 10) en van die betekenis van
eklektiese denke (Landman 1993).
VERWYSINGS
Abbagnano, N 1960. Wissenschaft und Freiheit. In: Wisser, R
(Ed) Sinn und Sein. Tübingen. Niemeyer.
Allen, D 1978. Structure and creativity in religion. New
York: Mouton.
Anderson, T 1990. A psychodynamic approach to the teaching of
writing: the hermeneutic dialogue. Teaching of Psychology
17(4).
Brezinka, W 1992. Philosophy of Educational Knowledge.
Dordrecht: Kluwer.
Brim, JA & Spain, DH 1974. Research design in anthropology.
Paradigms and pragmatics in the testing of hypotheses. New
York: Holt, Rinehart & Winston.
Brugger, W (red) 1967. Philosophisches Wörterbuch. Freiburg:
Herder.
Cohen, L & Manion, L 1989. Research methods in Education.
London: Routledge.
Creemer, BPM & Hoeben, W TH TG 1984. Onderzoek tussen
onderwijsontwikkeling en wetenschapsontwikkeling. S-Gravenhage: Stichting voor onderzoek van het onderwijs.
Denzin, NK 1989. Third Edition. The Research Act. A
theoretical introduction to sociological methods. New
Jersey: Prentice-Hall.
Derbolav, J 1959. Frage und Anspruch: pädagogische Studien
und Analysen. Henn.
Desilet, G 1991. Heidegger and Derrida: the conflict between
hermeneutics and deconstruction in the context of
rhetorical and communication theory. Quarterly Journal of
Speech 77(2)
Diemer, A & Frenzel, I 1961. Philosophie. Frankfurt am Main
Fischer.
Goldberg, P 1983. The intuitive edge. Understanding and
developing intuition. Los Angeles: Tarchen.
Gouws, LA (red) 1979. Psigologie-woordeboek. Johannesburg:
McGraw-Hill.
Hernadek, A 1979A. Reasoning by Analogy. Pacific Grove:
Midwest Publications.
Hernadek, A 1979B. Inference. Pacific Grove: Midwest
Publications.
Henry, GT 1990. Practical Sampling. London: Sage.
Ingram, D 1990. Critical Theory and Philosophy. New York:
Paragon House.
Kaminsky A & Kaminsky, J 1974. Logic: a philosophical
introduction. Massachusetts: Addison-Wesley.
Kazin, AE 1982. Single-case research designs. Oxford:
University Press.
Kincheloe, JL 1991. Teachers as researchers: qualitative
inquiry as a path to empowerment. London: Falmer.
Landman, WA (red) 1978. Die navorsingsprogram vir
geesteswetenskaplike navorsing. Johannesburg: Perskor.
Landman, WA 1989. Strukturering van die eie ervaring vir
navorsingsdoeleindes. Suid-Afrikaanse Tydskrif vir
Opvoedkunde 4(2).
Landman, WA 1993. Eklektiese denke en eklektisisme:
hedendaagse uitdagings. Ongepubliseerde referaat.
Instituut vir Opvoedkundige Navorsing, Universiteit van
Suid-Afrika.
Landman, WA & Jansen, CP 1993. Argumentasie en valse
redenering in 'n navorsingsverslag. Instituut vir
Opvoedkundige Navorsing: Universiteit van Suid-Afrika.
Lemmer, EM 1992. Qualitative research methods in Education.
South African Journal of Education 12(3).
McBrien, PJ 1990. Conversation: a discipline for studying and
teaching Sunday lectionary. Religious Education 85(3).
Muggleton, S 1990. Inductive acquisition of expert knowledge.
Workingham, England: Addison-Wesley.
Patton, MO 1980. Qualitative evaluation methods. London:
Sage.
Pinar, W 1988. Contemporary Curriculum Discourse. Scottsdale:
Gorsuch Scavisbrick.
Pinar, W 1975. Curriculum Theorizing: The Reconceptualists.
Berkeley: McCutchan.
Robson, S & Foster, A 1989. Qualitative research in action.
London: Arnold.
Runes, D (ed) 1968. Dictionary of Philosophy. Littlefield:
Adams.
Sherman, RR & Webb, RB (eds) 1988. Qualitative research in
education: focus and methods. Basingstoke: Falmer.
Schubert, WH 1988. Reconceptualizing and the matter of
paradigms. Journal of Teacher Education 40(1).
Scriven, M 1976. Reasoning. New York: McGraw-Hill.
Smith, JK & Blase, J 1991. From empiricism to hermeneutics:
educational leadership as a practical and moral activity.
Journal of Educational Administration 29(1).
Snyman, JJ & du Plessis, PGW 1987. Wetenskapsbeelde in die
geesteswetenskappe. Pretoria: Raad vir
Geesteswetenskaplike Navorsing.
Sprinthall, RC, Schmutte, GT & Sinois, L 1991. Understanding
educational research. London: Prentice-Hall.
Stephens, WN 1968. Hypotheses and Evidence. New York:
Crowell.
Swanepoel, CH 1986. Die aard en meting van standerd 7-leerlinge se belangstelling in die natuurwetenskaplike
studierigting. Ongepubliseerde DEd-proefskrif:
Universiteit van Suid-Afrika.
Tuckman, BW 1972. Conducting Educational Research. Second
Edition. New York: Jovanovich.
Van Maanen, J, Dobbs, JM & Faulkner, RR 1982. Varieties of
qualitative research. London: Sage.
Van Rensburg, CJJ & Landman, WA 1990. Sesde hersiene druk.
Fundamenteel-pedagogiese begripsverklaringe. Pretoria: NG
Kerkboekhandel.
Van Veuren, P 1991. Argumente, Kriteria, Kritiek. Pretoria:
RGN-studies in Metodologie.
Walton, DN 1989. Informal Logic: A handbook for critical
argumentation. Cambridge: Cambridge University Press.
Warren, HC 1934. Dictionary of Psychology. Cambridge:
Riverside.
--- oOo ---
|