Geleentheidsrede: Professor W A Landman
Junie 2003
'n Opvoedkundige denkweg
1960 tot 1990 plus
Terug na Gedenklesings
Mnr die Voorsitter, Dames en Here: In die wetenskaplike navorsing vereis
metodologiese-verantwoording prioriteit na probleemstelling. Dit is so omdat
verantwoordbare metodiek 'n waarborg is teen 'n afdwaal op dwaalweë en verder word
die selfrespek van die navorser beskerm.
Op 2 Maart 1969 ontvang ek 'n brief van Martin Heidegger (1889 - 1976) waarin hy dit
stel dat denkwyses onderhewig is aan verandering en spesifieke tydsgewrigte het 'n
invloed daarop. Met ander woorde: 'n wyse van bedinking kan van tyd tot tyd gewysig
word.
Elders stel hy dat Fenomenologie 'n blywende moontlikheid van die denke is, maar
waarsku ook dat daar 'n tyd gaan kom wat Westerlinge die weg van die denke gaan
verlaat. Die tyd sal dan ryp wees vir algemene gepratery, oppervlakkigheid, essensie-blindheid, negatiwiteit en naïwiteit wat kan lei tot valse redenering. Hy stel dit ook dat
om op die denkweg te wil bly, die voorreg van weiniges is. U wat vanaand hier
teenwoordig is, kwalifiseer om onder daardie weiniges gereken te word.
Indien Fenomenologie as wyse van onvervalste, radikale essensie-openbarende denke
gelykblywend is, is dit die middele wat dit aanwend, dit wil sê, die denkmiddele wat van
tyd gewysig kan word of wat van tyd tot tyd teen verskillende aanslae beskerm moet
word. Middele wat die werklikheid denkend belig sodat die essensiële (dit wil sê die
waarheid) aan die lig kan kom, is dus beligtende denkmiddele wat ook as
beoordelingswerktuie aangewend kan word.
Om die weg van die denke te verlaat beteken om te handel asof denke as sodanig
moontlik is, terwyl die ervaring leer dat denke altyd denke aan iets is in terme van iets.
Ek dink byvoorbeeld aan opvoeding in terme van verhoudinge, verloop, bedrywighede
en doel wat aangewend word as beligtende denkmiddele. Om die weg van die denke
te verlaat is ook om die feit van beligtende middele vir die denke gering te skat of selfs
te minag of om nie-menswaardige denkmiddele te verkies. Dit dui ook op 'n onvermoë
of onwilligheid om denkmiddele te wysig indien 'n besondere tydperk in die geskiedenis
dit sou vereis.
Mnr die Voorsitter, ek is dankbaar teenoor daardie studente en kollegas wat gewillig
was
- om deur skerpsinnige antwoorde tydens kollokwiums, tentamens en eksamens,
en met verhandelings en proefskrifte betekenisvol by te dra tot essensie-openbaring en essensie-verifikasie en verdere verfyning van denkmiddele;
- om onbevrees vir breinbloeding saam beligtend, dit wil sê krities-denkend te soek na waarheid as die egte begryping van betekenisse;
- om sonder om in 'n pragmatisme te verval, te soek na
praktykverbeteringbetekenis met die wete dat terug na die praktyk 'n
besondere vorm van terug na die sake self is as fenomenologiese eis;
- om verantwoordelike en verantwoordbare navorsing te onderneem ter
bevordering van die Opvoedkunde, steeds gerig deur die soektog na die
essensiële met vermyding van waardigheid-skendende struikelblokke
waaraan hulle voortdurend onderwerp is;
- om deur navorsing kennis te skep, om te begryp en om probleme
realisties op te los, veral met die doel om menswaardigheid te beskerm en dit
beteken om getrou te bly aan die wesenlik fenomenologiese.
Mnr die Voorsitter,
Ek wil graag met hierdie voordrag 'n kort oorsig gee oor die opvoedkundige denkweg
wat min of meer vanaf 1960 tot 1990 afgelê is.
'n Aanvangsstap was om die wurggreep van die naturalisme en sy nie-menseerbiedigende denkmiddele op menswaardige menswees te verbreek.
Naturalisme wat menswees verneder tot dierwees is besonder geslaagd uitgeroei deur
B F Nel en sy studente. Dit het geskied deur skerp ontledings te doen van die
betekenis van die psigiese lewe van die kind-in-opvoeding en ook die onderwyser-in-praktyk deur die aanwending van by die kind passende, beligttende denkmiddele.
Terselfdertyd is ook die Freudiaanse psigoanalisme 'n nekslag toegedien. Naturalisme
en psigo-analisme is verder hokgeslaan deur C K Oberholzer en sy studente se
indringende wysgerigte antropologie en etiek. Waardevolle ondersteuning is ook
verleen deur M J Langeveld se Teoretiese Opvoedkunde en kinderantropologie.
Briljant was Langeveld se geringskatting van Edmund Husserl se Fenomenologiese
Filosofie en die besondere waarde wat hy geheg het aan, wat hy genoem het, praktiese
fenomenologiese metode.
Dit het aanleiding gegee tot 'n volgende stap, naamlik om die Husserlse
Fenomenologiese Filosofie aarde toe te bring, en so het 'n unieke Suid-Afrikaanse
fenomenologiese benadering begin gedy. Dit het geskied deur:
- duidelike identifisering en praktiese interpretasie van fenomenologiese
denkstappe en die betekenis daarvan vir denkmiddele-aanwending;
- toepassing van die verifikasie-idee (waarvoor sommige fenomenoloë nogal
allergies was);
'n Besondere struikelblok wat nou oorwin moes word, is die Husserlse rasionalisme wat
menswaardigheid-belemmerend was weens die verkleining van die mens tot blote
rasionele wese en sy denkmiddele tot rasionele konstruksies (skeppinge in die
geïsoleerde verstand). Dit het noodwendig gelei tot 'n onderskatting van die
gevoelsmatige (affektiewe). Rasionalisme en rasionalistiese denkmiddele is oorwin
deur aandag te gee aan die Heideggerse idee van bevindelikheid, dit wil sê, die mens
se gevoelsmatige in-die-wêreld-wees. Dit het daartoe aanleiding gegee dat indink in
die werklikheid aangevul is deur 'n inleef daarin, en aanvoeling daarvoor. Hierdeur is
die eksistensie-begrip op die voorgrond gebring wat finaal die naturalisme-monster
verbrysel het, en aan menswaardigheid voorrang gebied het. Essensies wat
fenomenologies aan die lig gebring is, is as menslike wyses van lewe begryp en
uitgelê
Spoedig is egter opgemerk dat 'n besondere gedrog sy kop uitsteek, en wat veral
denkers wat ontrou aan die fenomenologiese metode geword het, kwesbaar gemaak
het. Hier word verwys na die waardigheid-skendende ekstensialisme, wat egter
doeltreffende skaakmat gestel kon word deur :
(i) eksistensialisme as die som van verduisterende denkmiddele te identifiseer en
te interpreteer as verabsoluterings van menswees, van vryheid, individualiteit
en angs, en om riglyne te gee vir die doeltreffende bekamping daarvan;
(ii) fenomenologie se wesenlike bedoeling te verduidelik om daarmee die simplistiese valse redering dat fenomenoloë ekstensialiste en
eksistensialiste ateiste is, te weerlê
Wanneer daar begrypend gekyk word in die oë van die kind en daar word uit sy
gesigsuitdrukking afgelees: "Help my" en "Moenie skade aandoen nie", word daar by
die opvoedkundige 'n besondere hunkering gewek: om presies net hier met sy
bedinking in die vorm van betekenis-openbaring te begin. Spoedig word die denker
gevul met verwondering dat dit wat hy as essensieel raaksien, is soos dit is en nie
anders nie. Hierdie verwondering lei tot bewondering van die werklikheid waarvan daar
slegs gesê mag word wat daardie werklikheid self sou sê, indien hy maar net kon.
Hierdie bewondering verdiep tot respek vir die werklikheid.
Die essensiële wat tydens die bedinking aan die hand van fenomenologiese
denkstappe soos weerligstrale blits sodat die betekenis daarvan vir begryping
opgemerk moet word, verskerp die verwondering en bewondering en dit spoor daartoe
aan dat die eise van wetenskaplikheid aanvaar word as behoorlikheidseise waarvan
die oproepkarakter bindende krag verkry veral in die lig van die besluit om onder geen
omstandighede menswaardigheid aan te tas nie.
Dit word dan ook in verdere beligting moontlik om agter te kom dat die essensiële (met
die sinsamehange daarvan) eindelik waardevolle wyses van lewe is wat voortdurend
geoefen word vanaf die wieg tot die graf. Die oefening mag nooit doelloos wees nie,
maar word beplan en voltrek in die lig van dit wat beoefen moet word, naamlik
behoorlike volwassenheid en volwaardige menswees. Behoorlike volwassenheid as
oefeningsdoel verwys meteens na die normatiewe. Die norm wat altyd in die
middelpunt is met opvoeder en opvoedeling hoogstens op die voorgrond.
Dit beteken dat gesoek moet word na waardes en norme wat kenmerkend is van 'n
sinvolle bestaanswyse.
Waarom sal 'n mens hoegenaamd by 'n ander plek wil begin met besinnende
bedinking, as met kinderwees self om daarmee te verseker dat daar nie op syspore
beland sal word nie? Die denker fokus onmiddellik en skerp op die
opvoedingswerklikheid self ten aansien waarvan tersaaklike essensies met hulle
onderlinge verbande aan die lig gebring kan word vir aanwending as beligtende
denkmiddele en kritiese beoordelingsmiddele, veral ook tydens die navorsing.
Die opvoedkundige tree tydens die navorsende opwegwees op met beskeidenheid,
veral wanneer hy besef dat die muggie voor hom geskape is, en dat van die studente
wat aan sy voete mag sit, minstens die helfte intelligenter as hy is.
Op hierdie tydstip het dit duidelik geword dat dit noodsaaklik is om aandag te gee aan
die plek en funksie van die lewensopvatting (oortuigend deur J Chris Coetzee
geïnspireer). Dit is moontlik (alhoewel byna onmoontlik) om die lewensopvatting te
ignoreer. 'n Tweede moontlikheid is dat toegelaat kan word dat 'n lewensopvatting die
wetenskap op sleeptou kan neem en wetenskaplikheid in gedrang kan kom. Daar is
egter 'n derde moontlikheid :
Geen mens behoort bereid te wees om enigiets te doen wat in botsing kom met sy
lewensopvatting nie, dus ook nie wat sy wyse van wetenskapsbeoefening betref nie.
Sy wyse van voldoening aan wetenskapseise moet lewensopvatlik toelaatbaar wees.
Op grond waarvan kan die eis van lewensopvatlike toelaatbaarheid gestel word?
Die mens (ook die wetenskaplike) is altyd 'n religieuse en gevoelsmatige wese en 'n
besondere verwerklikingswyse van religiositeit is lewensopvatlikheid. Handelinge kry
die stempel van menslikheid indien dit lewensopvatlik verlewendig is en dit geld ook
vir wetenskapshandelinge. Die wetenskaplike se bemoeienis met die werklikheid is nie
net 'n indink-betrokkenheid nie, maar terselfdertyd 'n inleef-betrokkenheid: die
rasionele word verryk deur die affektiewe en die skerpste vorm van affektiwiteit is
lewensopvatlikheid. Die wetenskap gaan van tyd tot tyd in sy wetenskapsbeoefening
oor tot selfbeoordeling. 'n Besondere maatstaf vir selfbeoordeling is gevoelsmatige
beoordeling in die lig van 'n eie rangorde van waardes, dit wil sê lewensopvatting wat
lei tot besondere winste vir die wetenskapsbeoefening: entoesiasme,
verantwoordelikheid, gemoedsekerheid en verhelderende insig!
Hierdie opvatting het besondere trefkrag onder opvoedkundiges gehad, maar is tog
gekortwiek deur
- 'n onkritiese vasklou aan sogenaamde suiwer fenomenoloë aan 'n beskouing
dat 'n neutrale wetenskapsbeoefening moontlik is;
- 'n verlammende onvermoë van sekere ideoloë om te onderskei tussen
lewensopvatlikheid as universele aangeleentheid en die lewensopvatting as
partikuliere rangorde van wanordevoorkeur;
- 'n bitter vyandigheid in sommige polities-geïnspireerde kringe teen die
Christelik-nasionale idee as synde 'n apartheidsfilosofie;
- 'n hedendaagse toenemend op die voorgrond verskynende aandrang op die
beskerming en ontwikkeling van menswaardigheid soos onder andere blyk uit:
- Die Suid-Afrikaanse Grondwet
- die vestiging en ontwikkeling van onderwysreg veral aan 'n aantal Fakulteite
van Opvoedkunde
- wetgewing in sake menseregte met besondere beklemtoning van vroue-en-kinderregte
- die Menseregtekommissie
- 'n besonder hoë aantal perskommentare oor die skending en handhawing
van menswaardigheid en menseregte.
Dit dwing die wetenskaplike (opvoedkundige) om buitengewone wetenskaplike aandag
te gee aan menswaardigheid as beligtende denkmiddel. Vervolgens dan 'n kort
tipering van menswaardigheid waaruit behoort te blyk dat dit beligtende denkmiddel-
en beoordelingsmiddelstatus verdien.
Dit is reeds in hierdie voordrag telkemale gesuggereer dat menswaardigheid
beligtingsmiddelstatus verdien.
Die mens is verplig om agting te hê vir sy menswaardigheid, dus om sy vermoë tot
waardekennis-, verwerkliking en -aanvaarding hoog te skat. Daarom is mense ook aan
mekaar agting verskuldig en mag geen mens deur 'n ander as middel tot 'n doel
gebruik word nie.
Agting en beagting is spesifiek menslike wyses van lewe. Agting is 'n gevoel van
hoogskatting en waardering. Agting-vir-menwsaardigheid dui op genormeerdheid en
die mens as draer van hierdie waardigheid is verplig om dit in sy eie persoon en in diè
van die ander nie te verloën nie maar te beag, te bewaar en te bewaak.
Elke mens as iemand wat waardes in die lewe verwerklik, is 'n waarde-erkennende en
waarde-verwesenlikende wese. As draer van waardigheid wil hy be-ag word as
gewaardeerde medestander, medeganger en gelykwaardige deelnemer aan die lewe.
Geen mens wil anders be-ag word as juis menswaardig nie. Hy wil graag as persoon
raakgesien en begryp word. Hy hunker daarna dat ander mense hom sal be-ag en
respekteer en wil nie hê dat hy of enige iemand anders as blote dinge raakgesien en
aangespreek word nie.
Omdat die mens 'n wese is wat kies en handel en wat telkens sy verbondenheid met
waardes openbaar, hy voortdurend na waarheid en dit wat waardevol is. In sy
soeke ontdek die mens waardes en waarhede wat hom sekerheid en vastigheid bied.
Elke mens het 'n reg daarop om verskillend te wees van ander mense want hy is 'n
besondere individu. Sy individu-wees word op 'n besondere wyse erken wanneer
ander mense agting het vir sy andersheid. Ander mense het dus agting vir hom as
waardeverwerklikende wese en as iemand wat die waardes as norme vir sy lewe kan
aanwend. Hulle het, met ander woorde, agting vir sy menswaardigheid.
Vervolgens is daar waargeneem dat fenomenologie en sy denkmiddele-aanwending
so sterk op die opvoedkundige voorgrond getree het, dat die gevaar van 'n metode-monisme werklik geword het. Ten einde te verhoed dat fenomenologie verklaar word
tot aller-saligmakende werkwyse, dit wil sê om te voorkom dat in 'n fenomenologisme
verval word, het dit noodsaaklik geword om aandag te gee aan die oplossing, naamlik
die moontlikheid van eklektiese denke (wat aan UNISA ontwikkel is).
Metode-monisme veronderstel dat die wesenlike van 'n menslike handeling of
gedragswyse toereikend begryp kan word deur die toepassing van 'n enkele metode.
So 'n benadering is vir die navorser waardigheid-skendend aangesien
- dit kan lei tot 'n oorvereenvouding van menswees
- die simplistiese bevindinge kan verhef tot essensiële insigte
- dit as uitkoms kan hê die geringskatting (selfs minagting) daarvan dat die mens
in werklikheid misterie is meer is as die somtotaal van enkelvoudige bevindinge
oor hom
- dat die mens nie toereikend as waardige persoon raakgesien word nie, maar
as 'n blote gemiddelde, standaardafwyking of as 'n interessante geval.
Metode-meervoudigheid daarenteen word gekenmerk deur 'n onvergenoegdheid met
'n waardigheidskendende rigiditeit vanweë 'n vasgevangenheid in 'n keurslyf van
waarde-monisme wat daartoe lei dat denkers doelbewus en krities gaan poog om 'n
enge dogmatisme en essensialisme te oorwin wat die moontlikheid tot waardigheid-verduistering bevat.
Die opvoedingswerklikheid is 'n besonder ingewikkelde werklikheid. Die kompleksiteit
daarvan dwing die opvoedkundige om 'n verskeidenheid van werklikheidsgetroue
metodes aan te wend. Die uitkomste van die aanwending van die verskillende metodes
word dan met mekaar vergelyk en onder andere besin oor die integreerbaarheid
daarvan. Dit geskied veral met die oog daarop om te sorg dat waardigheidversmoring
nie geskied deurdat die mens bejeën word as 'n optelsom van die uitkomstes van
verskillende metodes nie.
Hedendaags is daar ten aansien van die menswetenskappe sprake van 'n toenemende
metodologiese openheid en 'n waardering vir alternatiewe perspektiewe en paradigmas
wat daartoe kan lei dat waardigheid-knellende oorvereenvoudiging van menswees
uitgeskakel of ten minste aansienlik versag word.
Denkers wat vasklou aan een benaderingswyse beskou dikwels ander moontlikhede
as "ongeldig" eerder as om dit slegs as verskillend raak te sien. 'n Te sterk getrouheid
teenoor 'n enkele benaderingswyse kan lei tot 'n bevooroordeelde vermyding van ander
moontlikhede. Energie wat aangewend kan word in die soektog na nuwe en beter
alternatiewe mag verspil word in die verdediging van die eie standpunt wat hoogstens
een moontlike interpretasie van menslike ervaring kan wees.
Metode-veelvuldigheid vereis 'n ingesteldheid wat denkers aanmoedig om te
konsentreer op die sterk punte van verskillende benaderings.
In finale instansie kan gestel word dat opvoedkundiges wat die opvoedkundige
denkweg afgelê het, met toenemende intensiteit bewus geword het van die feit dat
valse redenering kan lei tot vervalsing van diegene waaroor daar geredeneer word en
dit beteken verdraaiing en verwringing van menswaardigheid en die denkmiddele wat
daaraan status gee. (Ontwikkel aan die Universiteit van Suid-Afrika met prof C P
Jansen as medewerker).
Die navorser moet redes gee waarom uitsprake, afleidings, opinies en interpretasies
geldig is en as waar aanvaar behoort te word. Die bespreking van hierdie redes kan
redenering of argumentering genoem word.
Valse redenering geskied wanneer daar gebruik gemaak word van foutiewe redes.
Gevolgtrekkings wat gemaak word, kan bots met die werklikheid en dan ontstaan valse
en misleidende redenering. Valse redenering moet geïdentifiseer en uitgeskakel word
om byvoorbeeld die wetenskaplike status van 'n navorsingsverslag te verhoog.
Aanleiding tot valse redenering is meesal anti-fenomenologiese handelinge soos:
- Algemene gesprek
Ligsinnige, nuttelose en beuselagtige gepraat lei tot die verduistering van betekenisse
en redes. Dit lei tot die uitspreek van populêre sentimente en bevorder emosionele
taalgebruik. Algemene gepratery verwring die menswaardigheid van diegene waaroor
daar gepraat en geredeneer word. Waaardigheid-erkennende en bevorderende
handelinge is 'n sterk konsentrasie op betekenisse en geldige redes.
- Oppervlakkigheid
Die nie-betekenisvolle word op so 'n wyse beklemtoon dat beuselagtige besware en
oorhaastige veralgemenings hoogty vier. Dit kan lei tot waardigheid-verdraaiing en kan
teengewerk word deur 'n helder essensie-bewustheid wat kan lei tot die seleksie van
essensies wat as denkmiddele kan dien.
- Oorvereenvoudiging (of naïwiteit)
'n Gebrek aan kritiese insig wat dikwels gepaard gaan met 'n verwerping van die
noodsaaklikheid van verifikasie van die eie uitsprake (redes). Dit lei tot waardigheid-verberging en kan teengewerk word deur kritiese denke, dit wil sê die kritiese
aanwending van denkmiddele.
- Negatiwiteit
Dit is 'n weerstand teen essensies en 'n voorkeur van non-sens. Die weg van die
minste weerstand word besonder aantreklik en die weg van die denke word verlaat, met
noodlottige gevolge.
- 'n Gebrek aan beligting (intellektuele verheldering).
Dit is die uitkoms van 'n gebrek aan geskikte terminologie, dus 'n gebrek aan begrippe
wat lig kan werp op essensies, dit wil sê op verskynende betekenisse. Begrippe wat
te vaag en dubbelsinnig is, is verwoesters van menswaardigheid, maar kan teengewerk
word deur 'n sensitiwiteit vir uitleg en interpretasie van relevante begrippe waaraan die
status van denkmiddele toegeken kan word. Inligting moet geïnterpreteer word indien
dit betekenisvol moet wees.
Meneer die Voorsitter,
Die opvoedkundige weg eindig in verskillende bestemmings. Een besondere
bestemming is die opgeleide onderwyser.
Waardigheid-beskermende onderwysers is bewus van die hoë roeping van hul
professie.
Geroepenheid impliseer iemand wat roep en iemand wat antwoord gee. Om te roep
is dus om 'n opdrag te gee en gehoorsaamheid te eis.
Geroepenheid is 'n wesenskenmerk wat impliseer dat Iemand buite die mens hom
aanspreek en oproep tot gehoorsaamheid.
Deur geroepenheid beleef die onderwyser sy arbeid meer sinvol en waardevol.
Wanneer hy besef dat hy vanweë sy menswees opgeroep word om sy kind te begelei
tot behoorlike volwassenheid, word hierdie arbeid nie net vir hom sinvol nie, maar
besef hy dat hy alles in sy vermoë moet doen om die kind te onderskraag. Die skool
kan dus gesien word as 'n onderrigs- en opvoedingsinstelling wat sy ontstaan te danke
het aan besef van geroepenheid-tot-opvoeding.
Die eintlike doel van 'n professie is dienslewering, daarom word die diensmotief verhef
bo persoonlike geluk. Die onderwys is by uitstek daardie beroep wat van die
beoefenaar onselfsugtige hulpvaardigheid en diens verlang en moet die onderwys
beskerm word teen waardigheid-vernietigende vakbondismes.
Die onderwyser weet
- dat die norme wat gepaard gaan met sy geroepenheid onvoorwaardelik aanvaar
en gehoorsaam moet word. Een van hierdie norme is die beskerming van
kindwaardigheid.
Onderwysers is roepingsbewuste mense wat bereid is om 'n professionele
gedragskode te onderskryf en uit te voer en verdien derhalwe die agting van veral die
ouergemeenskap. Hulle verdien nie net die agting nie, maar ook die ondersteuning
omdat die gedragskode 'n waarborg is dat professionele dienste onbaatsugtig gelewer
word.
Die ouers (as die gemeenskap) moet dan ook besef dat hulle 'n teenprestasie kan
lewer deur eerstens self agting vir die onderwysprofessie te betoon en te bevorder, en
in die tweede plek aan te dring op diensvoorwaardes en salarisse wat by 'n professie
pas. In die lig hiervan is byvoorbeeld relatief swak besoldiging en onverantwoordelike
opmerkings wat soms oor die onderwysprofessie gemaak word, afkeurenswaardig.
Die onderwyser weet dat daar by alle normale mense die hunkering is om nie slegs te
bly lewe nie maar veral om sinvol te lewe. Dit beteken dat almal ingestel is op die
oorlewing van allerlei probleme, beperkings en bedreigings.
Die denkende mens soek onmiddellik na die voorwaardes waaraan daar voldoen moet
word ten einde sinvol te oorlewe.
In die Republiek van Suid-Afrika kan onderwysers(esse) hulle leerlinge inspireer om
aan minstens twee voorwaardes vir oorlewing te werk: dissipline en prestasie.
Lewe binne die ligveld van die skoolreëls lei tot gedissiplineerdheid wat oorlewing kan
waarborg. 'n Ingesteldheid op prestasie versterk die prestasiebewussyn.
Onderwysers moet leerlinge voortdurend aanmoedig om maksimaal in ooreenstemming
met hulle moontlikhede te presteer.
Gedissiplineerdheid en presterende bewussyn vorm saam die fondament van sinvolle
oorlewing.
Ten slotte, mnr die Voorsitter, Dames en Here:
Die opvoedkundige denkweg is 'n inspirerende denkweg wat oproep tot volharding en
wat 'n betekenisvolle bydrae kan maak tot die ongeskonde bewaring van
menswaardigheid.
Ek het besonder waardering van die geduld wat u aan die dag gelê het.
Baie dankie daarvoor.
Terug na BEGIN van bladsy
|